روند عرضه و تقاضا و قیمت کود سولفات آمونیوم
در میان کودهای کشاورزی روندهای عرضه و تقاضای و همچنین قیمت کود سولفات آمونیوم تفاوت ماهوی با سایر محصولات کودی مانند کودهای فسفاته، پتاسه، اوره و ترکیبی (NPK) دارد. گوگرد عنصری جدایی ناپذیر در بسیاری از ترکیبات نفتی، گازی و معدنی است و زمانی که این ترکیبات برای تولید محصولات و فرآوردههای دیگر تحت فرآیند قرار میگیرند، گوگرد به صورت گازهای SO2، SO3 و H2S منتشر میشود.انتشار این گازها برای محیطزیست بسیار مضر بوده و باید جذب و مدیریت شوند. فرآیند مدیریت این گازها در دنیا موجب تولید سولفات آمونیوم به عنوان محصول جانبی فرآیندهایی مانند ککسازی، تولید کاپرولاکتام، پالایشگاهها و مجتمعهای پتروشیمی و … شده است.
بنابراین بخش عمدهای از سولفات آمونیوم دنیا بویژه در کشور چین به عنوان محصول جانبی سایر فرآیندها تولید میشود و همین امر عرضه و تقاضای بازار و قیمت آن را تحت تاثیر قرار داده است. از کل 40 میلیون تن ظرفیت ایجاد شده برای تولید سولفات آمونیوم در دنیا، بیش از 50 درصد به صورت محصول جانبی سایر فرآیندها تولید میشود که اثر این بخش بر روی قیمت سولفات آمونیوم قابل توجه است. میزان تقاضای جهانی سولفات آمونیوم در حال حاضر نزدیک به 30 میلیون تن در سال است که بیش از 70 درصد این تقاضا مربوط به استفاده مستقیم از این محصول به عنوان کود کشاورزی، حدود 25 درصد مربوط به تقاضای استفاده از این ماده برای تولید انواع کودهای NPK و مابقی تقاضا مربوط به سایر کاربردهای سولفات آمونیوم است. تقاضای جهانی سولفات آمونیوم از سال 2010 با رشد قابل توجهی همراه بوده و با نرخ متوسط 10 درصد ادامه یافته است و اکنون به تقاضای 30 میلیون تنی رسیده است. نمودار زیر روند تقاضای سولفات آمونیوم در دنیا را نشان داده است.
پیشبینی نشریات مطالعاتی بینالمللی مانند نشریه آرگوس نشان میدهد که میزان تقاضا برای سولفات آمونیوم در سال 2030 به حدود 35 میلیون تن در سال خواهد رسید. اوره همچنان با فاصله معناداری رقیب جدی سولفات آمونیوم در دنیا محسوب میشود اما روندهای جهانی نشان دهنده جایگزینی اوره با سولفات آمونیوم و سایر کودهای ترکیبی نیتروژندار برای جلوگیری از آثار مخربی است که کود اوره بر روی محیطزیست، منابع آبی و سلامت جوامع انسانی دارد. اما محتوای نیتروژن 46 درصدی اوره همچنان از منظر اقتصادی بر سایر پارامترهای موثر غلبه دارد. در سالهای اخیر چین بزرگترین صادرکننده سولفات آمونیوم در دنیا بوده است که توانسته است تا اندازه زیادی بازار کود سولفات آمونیوم دنیا را در دست گرفته و بر روی قیمت اثرگذار باشد. در 15 و 22 آگوست 2024، بر اساس اعلام نشریه آرگوس نیتروژن، قیمت سولفات آمونیوم در نواحی مختلف دنیا به شرح جدول زیر بوده است.
15 Aug | 22 Aug | Ammonium Sulfate Type/Location |
---|---|---|
143 – 138 | 143 – 138 | China Fob (Standard Caprolactam) |
165 – 155 | 165 – 160 | China Fob (Compacted/ Granular) |
264 – 220 | 267 – 223 | NW Europe Fob (Granular Caprolactam) |
181 – 154 | 189 – 165 | NW Europe Fob (Standard Caprolactam) |
170 – 160 | 170 – 160 | Southeast Asia CFR (Caprolactam) |
165 – 160 | 165 – 160 | Brazil CFR (Standard Caprolactam) |
181 – 175 | 185 – 180 | Brazil CFR (Compacted/ Granular) |
در سه سال گذشته (1403 – 1400)، سولفات آمونیوم گرانول منطبق بر استاندارد ملی ایران به قیمت 10 تا 12 هزار تومان در درب کارخانههای داخلی ایران به فروش رسیده است که در حال حاضر (تابستان 1403) این میزان معادل 183 دلار بر تن است. با در نظر گرفتن هزینه حمل و سایر هزینههای بازاریابی و واسطهگری، این محصول با قیمت حدود 210 دلار بر تن بدست مصرفکنندگان نهایی در کشور میرسد. شایان ذکر است که گرانول سولفات آمونیوم به عنوان محصول برتر (بر اساس رده محصولات نشریه آرگوس) دارای سقف قیمت و سولفات آمونیوم کریستال ریز و پودری دارای کف قیمت است.
بر اساس دادههای جهانی و داخلی، بررسیها نشان میدهد که متوسط قیمت 8 ساله سولفات آمونیوم (فوب بندرعباس) به صورت بررسی متوسط قیمت 3 سال گذشته و پیشبینی 5 سال آینده که توسط شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران انجام شده است، برای سولفات آمونیوم گرانول حدود 190 دلار بر تن است. پیشبینی میشود در سالهای آینده نیز تغییر قابل توجهی در قیمت این محصول ایجاد نشود و عامل اصلی این ثبات قیمت (علی رغم پیشبینی افزایش قیمت مواد اولیه) تسلط چین بر بازار این محصول است. نکته قابل توجه امکان افزایش داخلی قیمت این محصول بدلیل برخی تحولات در سیاستهای جهاد کشاورزی در خصوص یارانه کود اوره خواهد بود که امکان افزایش تقاضا و قیمت داخلی آن را ممکن میسازد. کمااینکه بازار ترکیه، عراق، سوریه، افغانستان و پاکستان بازارهای جذابی برای سولفات آمونیوم تولیدی در ایران هستند که میزان آن به 1 میلیون تن در سال (190 میلیون دلار در سال) میرسد. تجارت جهانی سولفات آمونیوم سالیانه 6 میلیارد دلار است که چین بزرگترین صادرکننده آن محسوب میشود. نقشه تجارت جهانی سولفات آمونیوم (2022) به صورت نمودار زیر است.
روند عرضه و تقاضا و قیمت کود سولفات پتاسیم
بازار کود سولفات پتاسیم با کود سولفات آمونیوم اندکی متفاوت است. اولین تفاوت آن در میزان تجارت جهانی این دو محصول است. میزان تجارت جهانی سولفات پتاسیم در سال 2022 حدود 5/1 میلیارد دلار بوده است در صورتی که این کود یکی از اصلیترین کودهای پتاسه مورد استفاده در صنعت کشاورزی است و مانند سولفات آمونیوم رقیبی مثل اوره ندارد. این در حالی است که تجارت جهانی سولفات آمونیوم در سال 2022 حدود 6 میلیارد دلار بوده است.
نگاهی به میزان تجارت کلرید پتاسیم به عنوان ماده اولیه تولید سولفات پتاسیم و شاید رقیب اصلی این محصول در دنیا نشان میدهد که میزان تجارت کلرید پتاسیم در دنیا در سال 2022 حدود 29 میلیارد دلار است و این امر نشان دهنده این است که در حوزه کودهای پتاسه کالای تجاری مهم کلرید پتاسیم است که به صورت منطقهای و محلی به کود سولفات پتاسیم تبدیل میشود. فقدان کلر در ترکیب سولفات پتاسیم مزیت اصلی این محصول نسبت به کلرید پتاسیم برای استفاده در صنعت کودهای کشاورزی است.
بنابراین با توجه به منطقهای و محلی بودن واحدهای تولید سولفات پتاسیم و همچنین تجارت نه چندان بالای این محصول، آمار دقیقی از میزان تولید و تقاضای کود سولفات پتاسیم در دست نیست اما بررسی بازار داخلی نشان میدهد که تقاضا برای این کود پتاسه بالا بوده و همین الگو را میتوان در دنیا نیز مشاهده کرد. بررسی عرضه و تقاضای سولفات پتاسیم در ایران با استفاده از آمار تولید و واردات کلرید پتاسیم امکانپذیر است.
بررسی تولید سولفات پتاسیم در ایران به دلیل عدم دسترسی به آمارهای دقیق و رسمی امکانپذیر نیست. در حال حاضر بر اساس آمار ارائه شده توسط وزارت صنعت، معدن و تجارت به میزان 450 هزار تن مجوز واحد صنعتی تولید سولفات پتاسیم صادر شده است. از میان این واحدها، حدود 350 هزار تن دارای کد کودی از وزارت جهاد کشاورزی هستند. بنابراین از نظر آمار رسمی و ظرفیتهای اسمی، حداکثر میزان تولید سولفات پتاسیم در کشور نمیتواند بیش از 350 هزار تن در سال باشد. در سال 1402 حدود 134 هزار تن کلرید پتاسیم وارد کشور شده است، همچنین حدود 30 هزار تن کلرید پتاسیم توسط مجتمع پتاس خور و بیابانک تولید شده است.
در صورتی که از مجموع 164 هزار تن عرضه کلرید پتاسیم، 70 درصد این میزان یعنی 115 هزار تن برای تولید سولفات پتاسیم به کار رفته باشد، میتوان تولید سالیانه این محصول در کشور را حدود 130 هزار تن برآورد کرد. در 5 سال اخیر نیز سالیانه به طور متوسط 40 هزار تن سولفات پتاسیم وارد کشور شده است. طبق اعلام وزارت جهاد کشاورزی نیز میزان نیاز واقعی کشور به این کود سالیانه 400 هزار تن است که در حال حاضر امکان تامین این تقاضا وجود ندارد و نیاز به افزایش ظرفیتهای تولید و یا واردات است.
بر اساس آمارهای بینالمللی، بیشترین میزان مصرف کود پتاس (Potash Fertilizers) در دنیا مربوط به چین (حدود 10 میلیون تن در سال) است. سایر کشورهای مصرفکننده پتاس شامل: برزیل (6 میلیون تن)، آمریکا (5/4 میلیون تن)، هند (6/2 میلیون تن) و اندونزی (6/1 میلیون تن) است. سایر کشورها در مجموع 3/9 میلیون تن مصرف دارند. نمودار زیر روند مصرف کودهای پتاسه را در کشورهای مختلف دنیا نشان داده است.
در میان کشورهای دنیا کل صادرات سولفات پتاسیم حدود 1 میلیارد دلار و کل واردات آن نیز 1 میلیارد دلار است. بزرگترین صادرکنندگان سولفات پتاسیم دنیا شامل: آلمان، چین، بلژیک، روسیه، سوئد، مصر، آمریکا و کانادا هستند. بزرگترین واردکنندگان این محصول نیز کشورهای بلژیک، آمریکا، نیجریه، فرانسه، ژاپن، هند و مراکش هستند. مقایسه تجارت محصول سولفات پتاسیم با کلرید پتاسیم به عنوان ماده اولیه تولید آن نشان میدهد که عمده تجارت محصولات پتاسه در دنیا مربوط به کلرید پتاسیم بوده و سولفات پتاسیم تولیدی در واحدهای صنعتی عمدتا در همان کشور مصرف میشود و تجارت آن در برابر کلرید پتاسیم ناچیز است.
میزان تجارت کلرید پتاسیم در دنیا بیش از 13 میلیارد دلار در سال است. بنابراین نکته مهم اینجاست که الزاما بزرگترین صادرکنندگان سولفات پتاسیم، بزرگترین تولیدکنندگان این محصول نیستند اما برای کلرید پتاسیم، بزرگترین صادرکنندگان و تولیدکنندگان این محصول شامل: بلاروس، روسیه، کانادا، آلمان، آمریکا، رژیم صهیونیستی و اردن هستند که 70 درصد صادرات مربوط به کشورهای بلاروس، روسیه و کاناداست. چین، هند، برزیل، آمریکا و اندونزی نیز بزرگترین واردکنندگان کلرید پتاسیم در دنیا هستند که 63 درصد واردات کلرید پتاسیم را به خود اختصاص دادهاند. کشورهای روسیه، چین، ازیکستان، اندونزی، پاکستان و فیلپیپین، بزرگترین تولیدکنندگان سولفات پتاسیم در دنیا هستند. کانادا، روسیه، بلاروس، برزیل و ازبکستان نیز بزرگترین تولیدکنندگان کلرید پتاسیم در دنیا هستند.
فروش سولفات پتاسیم در کشور به دو طریق فروش در بازار آزاد و یا فروش از طریق مناقصههای برگزار شده توسط شرکت خدمات حمایتی کشاورزی انجام میشود. صادرات این محصول ناچیز بوده و به دلیل نیاز داخلی در داخل کشور به فروش رفته و مصرف میشود. در میان گروه کودهای پتاسه تنها کلرید پتاسیم تا سال 1398 در بورس کالا توسط مجتمع پتاس خور و بیابانک و شرکت فسفات کارون عرضه شده است و پس از آن عرضهای در بورس کالا وجود نداشته. بر اساس اطلاعات موجود در سامانه کدال برای شرکت پتروشیمی ارومیه (تنها شرکتی که اطلاعات فروش محصول سولفات پتاسیم آن قابل دسترس و قابل اتکا است)، تغییرات قیمت سولفات پتاسیم در سالهای اخیر به صورت جدول زیر است. همچنین بر اساس استعلامهای انجام شده از بازار داخلی، در حال حاضر (تابستان 1403) هر کیلوگرم سولفات پتاسیم به قیمت متوسط 45 تا 55 هزار تومان (750 تا 950 دلار بر تن) معامله میشود.
تغییرات قیمت فروش سولفات پتاسیم شرکت پتروشیمی ارومیه
سال | متوسط قیمت فروش (ریال بر تن) |
---|---|
1399 | 223.625.000 |
1400 | 145.656.000 |
1401 | 313.000.000 |
1402 | 412.000.000 |
برآورد 1403 | 412.000.000 |
جدول زیر متوسط قیمت واردات سولفات پتاسیم به کشور را در سالهای اخیر نشان داده است.
متوسط قیمت سولفات پتاسیم وارداتی در 5 سال اخیر (دلار بر تن)
شرح/ سال | 1396 | 1397 | 1398 | 1399 | 1400 | 1401 | 1402 |
دلار بر تن | 588 | 574 | 636 | 574 | 777 | 1120 | 1325 |
به نظر میرسد با در نظر گرفتن همبستگی میان قیمت کلرید پتاسیم و سولفات پتاسیم، قیمت جهانی این محصول باید در بازه 525 تا 825 دلار بر تن باشد که بسته به کیفیت، خلوص و ترکیب آن متغیر است.