سولفات پتاسیم و سولفات آمونیوم به عنوان کودهای پرمصرف حاوی گوگرد، پتاسیم و نیتروژن از جمله کودهای کشاورزی مهم در بازار جهانی کودهای کشاورزی محسوب میشوند اما هر کدام از این کودها با توجه به شرایط صنعت تولید آنها شرایط متفاوتی در بازارهای جهانی دارند. کود سولفات پتاسیم به طور عمده از مواد اولیه کلرید پتاسیم و اسید سولفوریک تولید میشود و نمیتوان این کود را به عنوان محصول جانبی سایر فرآیندها تولید کرد. بنابراین از نظر گرید نیز به صورت سولفات پتاسیم پودری، گرانول و یا کریستال (سولوپتاس) در بازارهای جهانی عرضه میشود.
گرید کریستال آن به دلیل حلالیت بهتر دارای قیمت و تقاضای بالاتری در بازارهای جهانی است. اما داستان کود سولفات آمونیوم قدری متفاوت است. سولفات آمونیوم علاوه بر اینکه به صورت گریدهای پودر، گرانول و کریستال میتواند در فرآیندهای سنتزی به صورت ترکیب آمونیاک و سولفوریک اسید تولید شود، میتواند به عنوان محصول جانبی در واحدهای تولید کاپرولاکتام، واحدهای ککسازی، بازیابی گازهای اسیدی (SO2، SO3 و H2S) نیز تولید شود. بنابراین بخش عمدهای از سولفات آمونیوم عرضه شده در دنیا بویژه در چین، سولفات آمونیومی است که به عنوان محصول جانبی سایر فرآیندها تولید میشود و تولید این محصول جانبی عرصه رقابت را برای سولفات آمونیوم سنتزی تولید شده در سایر کشورها تنگ میکند چراکه این محصول جانبی با قیمت تمام شده پایینتر تولید میشود و میتواند با قیمتهای پایین در بازارهای جهانی عرضه شود. در بازار جهانی سولفات آمونیوم، چین توانسته است با عرصه سولفات پتاسیم غیرسنتزی به یکی از بازیگران اصلی بازار جهانی این محصول تبدیل شود.
یکی از نکات مهمی که در تولید کود سولفات پتاسیم وجود دارد، بازارهای محلی و منطقهای این کود است. نگاهی به میزان تجارت سولفات پتاسیم در دنیا نشان میدهد که سولفات پتاسیم به عنوان یک کالای با تجارت بالا در دنیا محسوب نمیشود بلکه ماده اولیه این محصول یعنی کلرید پتاسیم یک کالای تجاری مهم در دنیاست. کشورهای مختلف در دنیا با تولید یا وارد کردن کلرید پتاسیم اقدام به تولید سولفات پتاسیم کرده و آن را در بازارهای محلی و منطقهای عرضه میکنند.
بررسی و تحلیل بازار جهانی سولفات پتاسیم
بر اساس آمارهای بینالمللی، بیشترین میزان مصرف کود پتاس (Potash Fertilizer) در دنیا مربوط به چین (حدود 10 میلیون تن در سال) است. سایر کشورهای مصرفکننده پتاس شامل: برزیل (6 میلیون تن)، آمریکا (5/4 میلیون تن)، هند (6/2 میلیون تن) و اندونزی (6/1 میلیون تن) است. سایر کشورها در مجموع 3/9 میلیون تن مصرف دارند. نمودار زیر روند مصرف کودهای پتاسه را در کشورهای مختلف دنیا نشان داده است.
در میان کشورهای دنیا کل صادرات سولفات پتاسیم حدود 1 میلیارد دلار و کل واردات آن نیز 1 میلیارد دلار است. بزرگترین صادرکنندگان سولفات پتاسیم دنیا شامل: آلمان، چین، بلژیک، روسیه، سوئد، مصر، آمریکا و کانادا هستند. بزرگترین واردکنندگان این محصول نیز کشورهای بلژیک، آمریکا، نیجریه، فرانسه، ژاپن، هند و مراکش هستند. مقایسه تجارت محصول سولفات پتاسیم با کلرید پتاسیم به عنوان ماده اولیه تولید آن نشان میدهد که عمده تجارت محصولات پتاسه در دنیا مربوط به کلرید پتاسیم بوده و سولفات پتاسیم تولیدی در واحدهای صنعتی عمدتا در همان کشور مصرف میشود و تجارت آن در برابر کلرید پتاسیم ناچیز است. میزان تجارت کلرید پتاسیم در دنیا بیش از 13 میلیارد دلار در سال است.
بنابراین نکته مهم اینجاست که الزاما بزرگترین صادرکنندگان سولفات پتاسیم، بزرگترین تولیدکنندگان این محصول نیستند اما برای کلرید پتاسیم، بزرگترین صادرکنندگان و تولیدکنندگان این محصول شامل: بلاروس، روسیه، کانادا، آلمان، آمریکا، رژیم صهیونیستی و اردن هستند که 70 درصد صادرات مربوط به کشورهای بلاروس، روسیه و کاناداست. چین، هند، برزیل، آمریکا و اندونزی نیز بزرگترین واردکنندگان کلرید پتاسیم در دنیا هستند که 63 درصد واردات کلرید پتاسیم را به خود اختصاص دادهاند. کشورهای روسیه، چین، ازیکستان، اندونزی، پاکستان و فیلپیپین، بزرگترین تولیدکنندگان سولفات پتاسیم در دنیا هستند. کانادا، روسیه، بلاروس، برزیل و ازبکستان نیز بزرگترین تولیدکنندگان کلرید پتاسیم در دنیا هستند.
در حوزه بازار داخلی و صادراتی سولفات پتاسیم میتوان موارد زیر را اشاره کرد:
الف) در حوزه داخلی:
با توجه به تولید فعلی سالیانه 150 تا 200 هزارتنی سولفات پتاسیم در ایران و با در نظر گرفتن ظرفیتهای در حال احداث میتوان میزان تولید این محصول را در سال 1405 به میزان 250 هزار تن در سال پیشبینی کرد. همچنین نیاز داخلی و تقاضای داخلی برای کود سولفات پتاسیم توسط وزارت جهاد کشاورزی سالیانه 400 هزار تن اعلام شده است که میان تولید و تقاضای این محصول فاصله قابل توجهی وجود دارد. بنابراین کشور نیاز به ایجاد ظرفیت حدود 200 هزار تن ظرفیت بیشتر برای تولید این کود دارد تا تقاضای داخلی را به طور کامل پاسخگو باشد. میزان بیشتر سولفات پتاسیم تولیدی میتواند به کشورهای منطقه از جمله عراق، افغانستان، ترکیه، پاکستان، هند و … صادر شود.
ب) در حوزه صادراتی:
سولفات پتاسیم یک محصول منطقه محور بوده و قابلیت صادرات به مناطق دوردست را ندارد. بنابراین مهمترین اهداف صادراتی سولفات پتاسیم ایران که حجم بازار آنها کمتر از 150 هزار تن در سال نیز هست عمدتا مربوط به کشورهایی مانند ترکیه، عراق، سوریه، افغانستان و پاکستان است.
بررسی و تحلیل بازار جهانی سولفات آمونیوم
میزان کل سولفات آمونیوم سنتزی و غیرسنتزی در دنیا سالیانه 30 میلیون تن است. در حوزه بینالمللی پیشبینی میشود سه منطقه جنوب شرقی آسیا، چین، آمریکای مرکزی و جنوبی حدود 46 درصد کل مصرف کودهای نیتروژندار از جمله سولفات آمونیوم جهان را تشکیل خواهند داد. پیشبینی موسسات معتبر بینالمللی نشان میدهد که اندازه بازار سولفات آمونیوم در دنیا تا سال 2027 به حدود 4 میلیارد دلار برسد. در حال حاضر بیش از 75 درصد بازار سولفات آمونیوم در حوزه کود کشاورزی است که پیشبینیها نشان میدهد در سالهای آینده سایر بازارهای مصرف این محصول مانند صنایع غذایی، چوب و کاغذ، نساجی، دارویی و … افزایش خواهد یافت.
از جمله مهمترین تولیدکنندگان سولفات آمونیوم دنیا میتوان به چین، بلژیک، هلند، کره جنوبی و آمریکا اشاره کرد. چین بزرگترین صادرکننده سولفات آمونیوم دنیا بوده و نزدیک به 50 درصد صادرات این محصول در دنیا مربوط به چین است (حدود 7 میلیون تن). در میان سایر کشورهای دنیا برزیل، اندونزی، ویتنام و ایالات متحده آمریکا و مالزی بزرگترین واردکنندگان سولفات آمونیوم هستند از که از مجموع 13 میلیون تن واردات سولفات آمونیوم در دنیا، 50 درصد واردات به این کشورها تعلق دارد. کل تولید سولفات آمونیوم در دنیا بر اساس آخرین آمار سال 2021 حدود 30 میلیون تن است.
در حوزه داخلی، بر اساس آمار رسمی میزان مصرف ظاهری سولفات آمونیوم در کشور در بازه 120 تا 150 هزار تن متغیر بوده است. پیشبینی عرضه و تقاضای کود سولفات آمونیوم برای سالهای آینده را میتوان در دو بعد مصرف داخلی و بازارهای صادراتی بررسی کرد:
الف) در حوزه مصرف داخلی:
با در نظر گرفتن حدود 8 میلیون هکتار زمین کشاورزی آبی و بر اساس این فرض که در هر هکتار زمین کشاورزی در شرایط ایدهآل به طور متوسط 150 کیلوگرم در هر سال کود سولفات آمونیوم مصرف شود، حداکثر ظرفیت مصرف کود سولفات آمونیوم در زمینهای کشاورزی باغی و زراعی (آبی) کشور 2/1 میلیون تن است. مصرف ظاهری سولفات آمونیوم در کشور نشان میدهد در حال حاضر، تنها 10 درصد از زمینهای کشاورزی آبی ایران از این کود استفاده میکنند. با فرض اینکه از سال 1401 سالیانه 10 درصد به مصرف سولفات آمونیوم کشور در زمینهای کشاورزی آبی افزوده شود، میزان مصرف این کود در سال 1405 به حدود 200 هزار تن در سال خواهد رسید. بنابراین در تحلیل بازار داخلی نباید ظرفیت مصرف داخلی این کود را در 5 سال آینده بیش از 200 هزار تن در سال برآورد کرد. شایان ذکر است عوامل مختلفی چون تغییر سیاست کلان کشور در اعطای یارانه کود اوره به کشاورزی، تاثیر مستقیم بر میزان استفاده از کود سولفات آمونیوم خواهد داشت (که این مساله در نظر گرفته نشده است)
ب) در حوزه بازارهای صادراتی:
مهمترین بازارهای صادراتی برای سولفات آمونیوم ایران ترکیه و کشورهای جنوب شرق آسیا (مالزی، اندونزی و ویتنام)، عراق و سوریه هستند. در سالهای گذشته میزان واردات سولفات آمونیوم ترکیه بیش از 900 هزار تن در سال بوده است که در سال 2020 این میزان کاهش یافته و به حدود 400 هزار تن رسیده است. اما کشورهای مالزی، اندونزی و ویتنام در مجموع حدود 3 میلیون تن واردات سولفات آمونیوم در سال 2020 را تجربه کردهاند. با توجه به نقش مهم چین در تامین سولفات آمونیوم مورد نیاز کشورهای جنوب شرق آسیا، بازار عمده برای سولفات آمونیوم ایران بازار صادراتی ترکیه، عراق، سوریه و … خواهد بود.