
یکی از عوامل مهم در توسعه و ترویج بازار کودهای کشاورزی، بحثهای اقتصادی و قیمتی کودهای کشاورزی است. مصرفکنندگان عمده کودهای کشاورزی، کشاورزان، گلخانهها، شرکتهای کشت و صنعت و … هستند که با توجه به شرایط هر منطقه و سیاستهای کلی دولتها در زمینه بازار کود، موجب تغییر و تحول در قیمتها و اقتصاد کودهای کشاورزی میشوند. در ایران عمدتا کشاورزی به صورت سنتی انجام شده و در حال تغییر الگو به سمت کشاورزی صنعتی و مدرن است. همچنین سیاستهای دولت در ایران به صورت اعطای یارانه برای حمایت از کشاورزان و ارائه نهادههای کشاورزی با قیمت پایینتر به کشاورز است تا علاوه بر حمایت از کسب و کار این قشر، نسبت به کنترل قیمت محصولات کشاورزی و تامین امنیت پایدار غذایی جامعه اقدام کند.
مقاله مرتبط:”بررسی روش تولید انواع کودهای سولفات پتاسیم و سولفات آمونیوم“
اعطای یارانه شاید در برخی موارد دارای آثار مثبت برای مصرفکننده و تولیدکننده باشد اما در بیشتر مواقع به دلیل دو نرخی شدن نهادهها و همچنین الگوهای نادرست ترویج، آثار سویی را به دنبال دارد. یکی دیگر از عوامل موثر بر اقتصاد کودهای کشاورزی، فضای تولید و همچنین روند تحولات قیمتی مواد اولیه در دنیاست. همه این عوامل دست به دست هم داده و قیمت یک کود کشاورزی را تعیین میکند. در این مقاله به بررسی وضعیت بینالمللی و داخلی کودهای سولفات پتاسیم و سولفات آمونیوم از منظر اقتصاد کودهای کشاورزی و تحولات قیمتی آنها پرداخته شده است.
عوامل موثر بر قیمت سولفات آمونیوم
با توجه به اینکه سولفات آمونیوم به دو روش سنتزی و محصول جانبی سایر فرآیندها تولید میشود، قیمت تمام شده این محصول در این دو روش با هم متفاوت است. سولفات آمونیومی که به صورت سنتزی تولید میشود از مواد اولیه اسید سولفوریک و آمونیاک استفاده میکند و تحولات قیمتی این مواد اولیه که عمدتا متاثر از قیمت گوگرد و گاز طبیعی است، بر قیمت تمام شده سولفات آمونیوم سنتزی اثرگذار است. سولفات آمونیومی که به صورت محصول جانبی سایر فرآیندها تولید میشود، عمدتا دارای قیمت تمام شده پایینتری است زیرا در این حالت به طور مستقیم از آمونیاک یا اسید سولفوریک برای تولید این محصول استفاده نمیشود.
در سولفات آمونیومی که محصول جانبی سایر فرآیندهاست یکی از مواد اولیه از فرآیندهای دیگر تامین شده و دیگری تامین میشود بنابراین این محصول دارای قیمت تمام شده پایینتری است. همانطور که در مقالات پیشین ذکر شده است، بیش از 50 درصد سولفات آمونیوم تولیدی در دنیا (عمدتا چین) به صورت محصول جانبی سایر فرآیندها بوده و همین امر قیمت جهانی و داخلی سولفات آمونیوم را تحت تاثیر قرار داده است به طوری که در بازار سولفات آمونیوم دنیا ترجیح بر استفاده از سولفات آمونیوم ارزان قیمت چین است که به صورت محصول جانبی سایر فرآیندها (مانند: جذب گازهای اسیدی، ککسازی، تولید کاپرولاکتام، ملامینسازی و …) تولید میشود. اما توجه به این نکته ضروری است که سولفات آمونیوم گرید با کیفیت در دنیا سولفات آمونیوم گرانولی شناخته شده است و تمایل بازارهای جهانی نیز به استفاده از این گرید سولفات آمونیوم است که عمدتا به روش سنتزی تولید میشود و نسبت به سولفات آمونیوم حاصل از سایر فرآیندها قیمت بالاتری دارد.
به طور نمونه در حال حاضر قیمت سولفات آمونیوم محصول جانبی سایر فرآیندها که در مراجع بینالمللی به Caprolactam معروف است، 150 – 120 دلار بر تن در بنادر اصلی چین اما سولفات آمونیوم گرانول سنتزی دارای قیمت بالاتر در بازه 190 – 150 دلار بر تن است.

در داخل ایران نیز قیمت سولفات آمونیوم تابعی از عوامل متعددی است که این عوامل بر میزان سرمایهگذاری برای احداث واحدهای تولیدی، عرضه محصول و قیمت آن اثرگذار است. از جمله عوامل داخلی اثرگذار بر قیمت سولفات آمونیوم میتوان به موارد زیر به صورت فهرست وار اشاره کرد:
- سیاستهای تعرفهای و تجاری دولت در خصوص واردات و صادرات سولفات آمونیوم
- سیاستهای حمایتی دولت در خصوص اعطای یارانه به کودهای کشاورزی از جمله اوره
- محدودیتهای زیستمحیطی برای واحدهای آلایندهی تولیدکنندهی گازهای اسیدی (به طوری که در صورت تشدید این محدودیتها میزان تولید سولفات آمونیوم از گازهای اسیدی افزایش خواهد یافت و موجب افزایش عرضه این محصول و تاثیرگذاری بر قیمت آن خواهد شد)
- توسعه فناوری و تولید محصول با کیفیت در سطح بینالمللی
عوامل موثر بر قیمت سولفات پتاسیم
سولفات پتاسیم بر خلاف سولفات آمونیوم پیچیدگی زیادی در خصوص بازار و تحولات قیمتی آن ندارد. قیمت سولفات پتاسیم به طور مستقیم متاثر از قیمت مواد اولیه آن یعنی کلرید پتاسیم و اسید سولفوریک است البته با توجه به اینکه تولید سولفات پتاسیم عموما به صورت منطقهای و محلی انجام شده و محصول جانبی قابل توجهی به نام اسید کلریدریک دارد، توسعه واحدهای تولید سولفات پتاسیم و به تبع آن عرضه این محصول در بازار با سرعت مشابه سولفات آمونیوم نیست. آنچه به عنوان کامودیتی اصلی در دنیا شناخته شده است و تجارت میشود و عدد تجارت آن قابل توجه است، کلرید پتاسیم میباشد که بعضا به عنوان کود کشاورزی مورد استفاده قرار میگیرد. کلرید پتاسیم به دلیل مشکلاتی که در خصوص وجود کلر در ترکیب این ماده دارد، برای بسیاری از محصولات کشاورزی به طور مستقیم استفاده نمیشود و بازار کود در دنیا ترجیح میدهد تا از محصول دیگر منشعب از کلرید پتاسیم، یعنی سولفات پتاسیم یا مونو پتاسیم فسفات به عنوان تامین کننده عنصر پتاسیم در کشاورزی استفاده کند.
همانطور که ذکر شد، سولفات پتاسیم عمدتا به صورت منطقهای و محلی تولید میشود و تجارت قابل توجهی در دنیا ندارد. آنچه از منظر مواد اولیه بر قیمت سولفات پتاسیم موثر است، قیمت جهانی کلرید پتاسیم است که متاثر از عرضه و تقاضای جهانی این ماده شیمیایی در دنیاست. اما در هر منطقه و کشور، بازار سولفات پتاسیم آثار متفاوتی بر قیمت این محصول دارد. عمدتا میزان ظرفیتهای ایجاد شده فعال برای تولید این محصول و عرضه آن در کنار سیاستهای تجاری و تعرفهای دولتها، تعیین کننده قیمت این محصول خواهد بود. به طور نمونه در حال حاضر در ایران میزان عرضه سولفات پتاسیم (چه از طریق واردات و چه از طریق عرضه واحدهای تولیدی داخلی) فاصله معناداری با میزان تقاضای آن دارد و همین مساله قیمت سولفات پتاسیم را در سطح بالایی حفظ کرده است.
در حال حاضر سولفات پتاسیم توسط نهادهای دولتی مانند شرکت خدمات حمایتی کشاورزی در بازه قیمتی 850 – 750 دلار بر تن خریداری میشود و در بازار آزاد قیمت این محصول (عمدتا وارداتی) تا 1200 دلار بر تن نیز بالا رفته است در صورتی که اطلاعات قیمتهای بینالمللی سولفات پتاسیم نشان میدهد متوسط قیمت 8 ساله این محصول (3 سال گذشته و پیش بینی 5 سال آینده) حدود 750 دلار بر تن است.
مطالعه بیشتر:”تاثیر ترکیب سولفات آمونیوم و سولفات پتاسیم در کشاورزی“